، جلد ۷، شماره ۲، صفحات ۱-۱

عنوان فارسی چگونگی آموزش معنویت در دانشکده‌های پزشکی
چکیده فارسی مقاله رویکرد کل‌نگرانه به انسان و سلامت او، زمینه پرداختن به مباحث فراجسمانی را در حوزه سلامت فراهم نموده است. از آنجا که نظام سلامت مطلوب در این رویکرد و بر اساس چنین قرائتی از انسان‌، در گرو تربیت منابع انسانی برخوردار از شایستگی‌های متناسب خواهد بود، مؤسسات آموزش پزشکی و مراکز اعتباربخشی آنها در نقاط گوناگون جهان، موضوع معنویت را مورد توجه جدید قرار داده‌اند، به‌نحوی که پرداختن به آن را بخشی جدایی‌ناپذیر از اهداف و برنامه‌های آموزشی خود تعریف کرده‌اند. امروزه، بسیاری از دانشکده‌های پزشکی در کشورهای مختلف ازجمله آمریکا و انگلستان، مباحث مرتبط با دین و معنویت را در برنامه درسی خود گنجانده‌اند که این مهم با استفاده از راهبردهای مختلف آموزشی و اهداف برنامه درسی در راستای تحقق حداقل شایستگی‌های مورد انتظار از دانش‌آموختگان پزشکی در این زمینه دنبال می‌شود (1).
این رویکرد اگرچه در ماهیت خود، مبتنی بر نیازی اصیل و کهن است، اما در نظام آموزش پزشکی نوین، پدیده‌ای نسبتاً جدید و از این رو، در حال تجربه و آزمون است. ازاین‌رو، این سؤال اساسی قابل طرح است که آموزش معنویت در حوزه آموزش پزشکی چگونه میسر می‌گردد و به عبارت دیگر، چگونه می‌توان اهداف این آموزش را به نحو بهینه محقق نمود؟ از آنجا که اهداف آموزشی نقش مهمی در تعیین راهبردهای آموزشی دارند، ضرورت تبیین منظور و مقصود از پرداختن به معنویت در آموزش پزشکی، راهگشای تعیین راهبرد مورد استفاده در آموزش معنویت خواهد بود. بدیهی است برای این امر می‌توان سطوح متعددی از اهداف را مورد توجه قرار داد. اگرچه درک اولیه از ضرورت توجه به ابعاد فرامادی انسان توسط پزشک و تیم درمان، به عنوان یک هدف حداقلی در این راستا، از طریق آموزش‌ در چارچوب متعارف آن مقدور است، اهداف والاتر مورد نظر در این رویکرد، نیازمند ورودی متفاوت خواهد بود. هدف غایی پرداختن به معنویت در آموزش پزشکی از دیدگاه نگارندگان، ایجاد و تقویت نگاه کارکنان بالقوه حوزه سلامت به انسان با در نظر گرفتن حقیقتی به نام روح به عنوان بخشی اصیل و مهم از وجود هر انسان و عبور از پارادایم محدود زیست‌پزشکی است. از چنین منظری، ورود معنویت به آموزش پزشکی، ورودی بنیادین و اصیل خواهد بود تا درکی همه‌جانبه از انسان و نیازهای متنوع او را که بخش قابل توجهی از آنها فراتر از جسمانیت او را دربرمی‌گیرند، دنبال نموده و اعتلای حوزه سلامت و ارتقای سلامت جوامع انسانی را در پی داشته باشد. آموزش پزشکی، فراتر از کسب مجموعه‌ای از دانش و مهارت‌ها توسط فراگیران، فرایندی بسیار پیچیده از پرورش، ساخته ‌شدن و شکل ‌گرفتن دانش‌آموختگان در بستر کلی نظام آموزش پزشکی است که خود به طرز عمیقی با نظام ارائه خدمات سلامت در هم تنیده و عجین شده است و این پرورش، حاصل تعامل نزدیک و طولانی‌مدت فراگیر در این فضای یادگیری و ارائه خدمت است. صاحب‌نظران معتقدند انتقال مطلوب مفاهیمی چون معنویت، اخلاق حرفه‌ای و مباحث فرهنگی و اجتماعی مرتبط در فرایند آموزش پزشکی، از طریق کوریکولوم پنهان صورت می‌گیرد (2). انتقال پیام‌ها به صورت ضمنی و غیر مستقیم در محیط‌های آموزشی با تمرکز بر آداب و رسوم فرهنگی، هنجارها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، مهارت‌ها، تمایلات و انتظارات اجتماعی و رفتاری، مفهوم کوریکولوم پنهان را دربرمی‌گیرد و در آن، علاوه بر محتوای پیام، ارسال کننده پیام، محیط و شیوه تبادل پیام، از اهمیت خاصی برخوردار است (3). کوریکولوم پنهان که خود متأثر از کوریکولوم رسمی، عوامل انسانی و عوامل محیطی است (4)، ظرفیتی را برای انتقال مفاهیم فراتر از برنامه درسی در راستای یادگیری بهتر و در نهایت، عملکرد مطلوب فراهم می‌کند. کوریکولوم پنهان، به طور عمده بر زمینه‌های مرتبط با مبانی نگرشی، فرهنگی و ارزشی تمرکز دارد و در حوزه آموزش پزشکی، متأثر از فرهنگ حاکم بر محیط‌های آموزشی و ارائه خدمات سلامت است و الگوها در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و بدین‌ترتیب، حتی ممکن است مغایر با کوریکولوم رسمی باشد. نقش کوریکولوم پنهان در مراحل بالینی آموزش پزشکی، چشمگیرتر بوده و رفتارهای اساتید و دیگرانی که فراگیران، رفتارهای آنان را به عنوان رفتار مرجع می‌پذیرند و نیز، فضای کلی حاکم بر محیط آموزشی، در شکل‌گیری شخصیت دانشجویان به‌ویژه در نحوه رابطه با بیماران مؤثر است. آموزش معنویت در راستای تحول در پارادایم حاکم بر پزشکی، از آنجا که بیش از آموزش صرف در حیطه دانش فراگیر بوده و بر نگرش و رفتار او تمرکز دارد، از محمل کوریکولوم پنهان، به‌شایستگی قابل انتقال است (5). بدین‌ترتیب، آموزش معنویت در دانشکده‌های پزشکی، از طریق ادغام در برنامه‌های جاری، دلالت‌های فلسفی مرتبط با کل‌نگری، توجه به تجارب فردی در کنار آموزش‌های دانشگاهی، فراگیری از طریق در معرض قرار گرفتن و نیز سازوکارهای حمایتی تأکید می‌شود (6). اگرچه به نظر می‌رسد کوریکولوم پنهان، اثرات خود را به‌گونه‌ای تصریح نشده و گاهی ناخواسته برجای می‌گذارد، از طریق مداخلات مؤثر و برنامه‌ریزی شده و البته با ایفای نقش فعال و مؤثر اساتید، می‌تواند زمینه‌ساز تأثیرات مطلوبی در دانشجویان باشد.
هرچند که آموزش معنویت و به‌ویژه مراقبت معنوی در قالب کوریکولوم رسمی و واحدهای درسی ضروری است، ولی به‌نظر می‌رسد تأثیر کوریکولوم پنهان در آموزش‌های مرتبط با این بعد از سلامت به‌طور کاملاً مشخصی بیش از تأثیر آن در آموزش‌های مرتبط با سایر ابعاد سلامت باشد. بنابراین، لازم است در تمام سطوح به‌ویژه در سطح سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مورد توجه قرار گیرد.
 
کلیدواژه‌های فارسی مقاله معنویت، آموزش پزشکی، کوریکولوم پنهان

عنوان انگلیسی Spirituality in Medical Education: Formal or Hidden Curriculum?
چکیده انگلیسی مقاله
M
edical education, beyond the acquisition of a set of knowledge and skills, is a quite complicated process of cultivation, formation, and development of health professionals (1) in the educational context which in turn, is deeply associated and intertwined with health delivery system. This is an output of close relationship and long-term interaction of the learner with the educational environment. The optimum output of this system, will be a graduate, possessing the required competencies and capable of performance with a holistic approach, a part of which are spiritual competencies (2). Regarding the significance of spirituality in holistic approach to health, medical education institutes and their accrediting agencies all over the world have seriously addressed the issue as an inseparable part of instructional goals and programs (3). Although this, by nature, is based on an old and original need, it is a relatively new phenomenon in formal medical education and thus undergoing a process of trial and error. Considering the multiple teaching and learning strategies and methods in medical education (4), the question arises about the best way for spirituality to be taught in medical schools.
Determining the appropriate educational strategies in this field depends on a clear explanation of the aims and purposes of addressing spirituality in medical education. These aims could be classified in different levels, the minimum level being an overall perception of non-physical dimensions of human being. Nevertheless, the ultimate goal of incorporating spirituality in medical education according to the authors can be stated as a shift from the narrow biomedical paradigm to a deepened and strengthened holistic view among the health care potential workers, with special attention to Spirit as a truth composing a main part of his existence. It is believed that this recognition, followed by a comprehensive understanding of man and his diverse needs, leads to improvement in healthcare system and transcendence of health in human communities. In this way, addressing spirituality in medical education should be regarded paradigmatically, influencing many fundamentals of knowledge, attitude, and behavior. In other words, spirituality should be covered in medical curricula to convey a thorough knowledge of human being (5). It should be noted that during medical education, apart from technical knowledge and skills, a set of character traits and a kind of professional identity are formed, not only as a result of textbooks and educational materials, but through implicit and indirect messages conveyed within the atmosphere of education. These messages mainly focus on cultural customs, values, norms, social and behavioral expectations and tendencies, encompassing the concept of hidden curriculum in which, in addition to the content of the message, the sender, the environment and the way the message is exchanged are of particular importance (6). Hidden curriculum provides a capacity for transmission of messages beyond curriculum, which can be means of better training and finally better performance. Hidden curriculum, influenced by the organizational culture and especially role models, may be contrary to formal curriculum and the explicit educational goals. This is especially significant in clinical stages of medical education in which the actions of professors and others whose behavior is accepted as reference, accompanied by the overall atmosphere of the educational settings play a major role.
It seems that to teach spirituality with the above-mentioned goals, it is necessary to take advantage from the capacity of hidden curriculum (7). Firstly, because it can be helpful in preventing against the negative consequences of what is implicitly taught in educational contexts, and secondly, to prepare the ground for utilizing it to develop and strengthen these competencies and meet existing challenges in areas such as medical ethics, professionalism, social accountability, and integrity. So, despite acknowledging spirituality and especially spiritual care as a part of formal curriculum, it seems that the effect of hidden curriculum is clearly greater on this dimension of health compared with other aspects of health. Although hidden curriculum exerts its effects in an implicit and at times unintended manner, targeted and planned interventions can lead to desirable effect on the learners. So it is recommended to consider spirituality in different levels from policy-making to planning, implementation and evaluation.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله spirituality, medical education, hidden curriculum

نویسندگان مقاله اکرم حیدری | Akram Heidari
1 Spiritual Health Research Center, Qom University of Medical Sciences, Qom, Iran.
مرکز تحقیقات سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران

مرتضی حیدری | Morteza Heidari
Spiritual Health Research Center, Qom University of Medical Sciences, Qom, Iran.
مرکز تحقیقات سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران


نشانی اینترنتی http://jhsme.muq.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-272-2&slc_lang=en&sid=1
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده en
موضوعات مقاله منتشر شده تخصصی
نوع مقاله منتشر شده نامه به سردبیر
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات